ODROWĄŻ GM. WITKOWO. DZIEJE WSI I JEJ MIESZKAŃCÓW.

Wieś położona ok.3,5 km od Witkowa i 21 km od Gniezna. W 2021 roku liczyła 60 mieszkańców. W latach 1998-2021 liczba ludności wsi zmalała o 25%. W głębi resztek parku Podworskiego Figura św. Teresy z 1930 roku.

Zobacz artykuł:

Dzieje wsi:

1424 roku.

Według informacji zawartej w książce ” Dwory polskie w Wielkim Księstwie Poznańskim” L. Durczykiewicza w roku tym wieś zastała podarowana przez Króla Władysława Jagiełłę arcybiskupom gnieźnieńskim. Wieś pierwotnie według Durczykiewicza nazywała się ” Wojciechowo”, a w kilkanaście lat później od arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana de Sprowa-Sprowskiego herbu Odrowąż nazwano wieś Odrowążem.

W tym czasie Królem Polski był Władysław II Jagiełło.

XVI wiek.

Miejscowość w tym czasie położona jest w województwie kaliskim, powiecie gnieźnieńskim, w parafii Odrowąż. Była własnością kościelną.

1564 roku.

Według wykazu podatkowego we wsi jest 7 łanów ziemi uprawianej przez kmieci i 2 łany sołtysie oraz karczma. Folwark sołtysi to rodzina sołtysa wraz ze służbą. Może tam też mieszkać właściciel wsi lub zarządca.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

(Według części historyków można przyjąć, że do uprawy łana ziemi, czyli w przybliżeniu 17 ha potrzeba było 11 osób, dorosłych i dzieci. Mogła być to rodzina kmiecia z parobkiem i jego rodziną lub dwóch kmieci, z których każdy gospodarzył na połowie łana ziemi. Natomiast zagrodnicy posiadali najczęściej tylko zagrodę i ewentualnie do 1/4 łana ziemi, komornicy nie posiadali domu i mieszkali w wynajętych izbach. W zamian za możliwość uprawy ziemi kmiecie i zagrodnicy byli zobowiązani do odrabiania pańszczyzny w folwarku pana wsi, i inych świadczeń na jego rzecz. Wymiar pańszczyzny uzależniony był od ilości uprawianej ziemi, cała ziemia we wsi, w tym też ta uprawiana przez kmieci i niekiedy zagrodników, stanowiła własność pana wsi. Znajdujące się na wsiach karczmy, wiatraki i młyny w olbrzymiej większości stanowiły własność właściciela wsi lub co było bardzo częste, tylko jej części, w tym przypadku wynajmowane były użytkownikom, na co roku odnawianą dzierżawę).

1578 roku.

Wieś posiada 5 łanów kmiecych osiadłych, oraz 2 zagrodników,  4 łany są puste, czyli niezagospodarowane przez kmieci.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

1643 roku.

Pożar drewnianego kościoła. Ówczesny jego proboszcz Piotr Odorowski własnym kosztem rozpoczyna jego odbudowę.

Do końca XVIII wieku.

Odrowąż należy do tak zwanych dóbr stołowych arcybiskupstwa gnieźnieńskiego.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1796 roku.

Konfiskata majątku Odrowąż przez rząd pruski.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1803 roku.

Majątek Odrowąż przechodzi na własność rodziny Rokossowskich.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1811 roku.

Odrowąż własnością rodziny Magnuszewskich.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Odrowąż i okolice na mapie z 1803 roku.

1840 roku.

Wieś w posiadaniu Łukasza Gutowskiego. Ostatnim właścicielem majątku z rodziny Gutowskich była urodzona w 1851 roku Maria, żona Józefa Skarbek-Malczewskiego.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1846 roku.

Wieś liczy 20 domów i 142 mieszkańców.

• J.A.Bobrowicz.- Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego – wyd. Lipsk 1846 rok.

1 Lipca 1866 roku ?.

Huraganowy wiatr całkowicie niszczy drewniany kościół w Odrowążu.

Taką wzmiankę możemy przeczytać we współcześnie dostępnych publikacjach, natomiast świadek tamtych czasów Ks. Koszutski w liście do Bł. Edmunda Bojanowskiego datowanym 16 czerwca 1866 roku tak pisze o tym zdarzeniu (fragment listu):

” W Odrowążu zerwała burza połowę dachu wchodniego na kościółku drewnianym. Byłem 5-go bm. u Najpr[zewielebniejszego] Arcybiskupa z prośbą o rozpisanie kolekty na obydwie archidiecezje, lecz był temu przeciwny w obecnych czasach krytycznych, a parafianie nie są w stanie sami kościółek ocalić od zupełnego zniszczenia, które teraz niezawodnie nastąpi, jeżeli dachu nie damy. Udałem się z prośbą do Pana Żółtowskiego w Niechanowie, aby się przyłożył albo raczej własnym datkiem otworzył mi wrota do innych dworów. I tam nic nie wskórałem, a żal mi bardzo tego kościółka modrzewiowego w stylu gotyckim, jakich dziś coraz mniej na ziemi polskiej. „

Na podstawie:

• ebojanowski.blogspot.com

Z daty na tym liście możemy wnioskować, że do zniszczenia dachu doszło wcześniej niż 1 lipca jak podają współczesne publikacje lub doszło do drugiej burzy właśnie 1 lipca i wtedy tak uszkodzony kościół został zrujnowany do reszty.

Kościół ten nie był używany od lat i czekał na remont, parafianie odrowąscy na msze św. chodzili do Mielżyna. Drewno ze zburzonego kościoła zostało sprzedane na licytacji, część tego drewna kupił mielżyński proboszcz i kazał z niego wykonać umeblowanie do zakrystii. Otaczający kościół cmentarz prawdopodobnie był używany jeszcze długo po zburzeniu świątyni.

• X. Hilary Koszutski ” Obrazek historyczny Mielżyna i kościoła parafialnego w Mielżynku” Poznań 1887 rok.

1874 roku.

Majątek Odrowąż w posiadaniu Stanisława Skarbek-Malczewskiego h. Awdaniec urodzonego ok. 1845 roku w Odrowążu, jego żoną była Jadwiga Czernicka ur. w 1863 roku, małżeństwo to doczekało się 4 dzieci (syna Leona i 3 córki).

• Na podst. A. Niewiadomski i (+) K. Lackschewitz: nieopublikowany manuskrypt „Wartheland„

ok. 1883 roku

Cukrownia Grabski, Jescheck i spółka w Gnieźnie swoim kosztem buduje 18-kilometrową linie kolejki wąskotorowej z cukrowni do Odrowąża, linia ta pierwotnie miała służyć do przewozu buraków cukrowych.

14 Stycznia 1883 roku

Sejmik Powiatu Witkowskiego podjął uchwałę o odkupieniu od Cukrowni Gnieźnieńskiej kolejki wąskotorowej i przeznaczeniu jej do użytku publicznego.

1886 roku.

Odrowąż wieś liczy 14 domów i 110 mieszkańców. Dominium (folwark) ma 6 domów i liczy 153 mieszkańców katolików. Obszar folwarku to 371,35 ha. Chów bydła i owiec. Właścicielem jest Stanisław Malczewski.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. t. VII. 1886 r.

2 Sierpnia 1894 roku

Otrzymanie koncesji przez Witkowską Kolejkę Powiatową, następuje rozbudowa linii kolejki do Mielżyna oraz zmiana prześwitu szyn z 90 cm na 60 cm. Prace te prowadzi firma ”BLENKE” z Eberswalde.

25 Kwietnia 1895 roku

Początek ruchu osobowego, wtedy był to jeden wagon osobowy dołączany do pociągu towarowego na odcinku z Gniezna do Jaworowa.

1 Stycznia 1896 roku

Oddanie do użytku pierwszego odcinka Witkowskiej Kolejki Powiatowej z Gniezna do Mielżyna.

1909 roku

Majątek (folwark) liczy 371 ha i daje dochodu 3646 marek. Jego właścicielem jest Stanisław Skarbek-Malczewski. Miejscowość pocztę posiada w Gorzykowie.

• Księga adresowa polskich właścicieli ziemskich Wielkiego Księstwa Poznańskiego z uwzględnieniem powiatu, stacyi poczty, telegrafu, dworca. 1909 rok.

1910 roku.

Po śmierci Stanisława Skarbek-Malczewskiego właścicielem majątku prawdopodobnie aż do II wojny światowej zostaje jego syn Leon. Leon urodził się w 1886 roku w Odrowążu, był żonaty z Alicją Jagmin h. Pelikan urodzoną w 1883 roku a zmarłą w 1966 roku. W 1903 roku wzięła katolicki ślub kościelny z Henrykiem Konarzewskim w Warszawie. By uzyskać rozwód, zmienia wyznanie na kalwinizm (ewangelicko-reformowany) i 3 marca 1918 roku wyrokiem sądu konsystorskiego kościoła kalwińskiego uzyskuje go, a następnie wychodzi za mąż za Leona Skarbek Malczewskiego.

• Na podst. A. Niewiadomski i (+) K. Lackschewitz: nieopublikowany manuskrypt „Wartheland„

1912 roku.

Widok Pałacu w Odrowążu.

• ” Dwory polskie w Wielkim Księstwie Poznańskim” L. Durczykiewicz.

1918 roku.

Udział mieszkańców Odrowąża w Powstaniu Wielkopolskim.

Powstańcy Wielkopolscy z Witkowa i okolic

1930 roku.

Wieś liczy 277 mieszkańców. Właścicielem ziemskim jest Skarbek-Malczewski Leon, posiada on majątek o pow. 348 h.

• Książka Adresowa Polski  1930 r.

Odrowąż na mapie z 1934 roku.

Okres II wojny światowej

Majątkiem w Odrowążu (317,4 ha) pierwotnie zarządza a od 1 lipca 1941 roku zostaje jego powiernikiem Erich Erdell ur. w 1898 roku w Estonii, zmarły w 1975 roku w Lubece. Przesiedlony do Odrowąża z Estonii wraz z żoną Eriką zd. Zimmer urodzoną w Estonii w 1903 roku i dwójką ich dzieci (ur. w 1928 i 1930). W Odrowążu temu małżeństwu urodziły się 21.05.1941 roku bliźniacy Fred i Wolf.

• Na podst. A. Niewiadomski i (+) K. Lackschewitz: nieopublikowany manuskrypt „Wartheland„

1945 roku.

Parcelacja majątku Odrowąż.

1945-1971 roku.

W Pałacu i oficynie mieszkało 8 rodzin.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1950 roku.

Powstaje Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. Pierwszym prezesem zostaje Józef Chojnacki.

1957 roku.

Rozwiązuje się Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. Ziemia zostaje zwrócona parcelantom, którzy do 1969 roku gospodarują indywidualnie, stopniowo przekazując ziemię na rzecz P.G.R.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Zobacz artykuł o Odrowążu.

Legenda:

• Odległość podana jest od rynku w Gnieźnie do centrum opisywanej miejscowości.
• Dane statystyczne miejscowości pochodzą ze strony internetowej: Polska w liczbach.