STAW GM. STRZAŁKOWO. DZIEJE WSI I JEJ MIESZKAŃCÓW.

Wieś w gminie Strzałkowo. Położona nad rzeką Strugą, około 9,5 km od Słupcy. W 2021 roku zamieszkiwało ją 315 mieszkańców, w latach 1998-2021 liczba mieszkańców wsi zmalała o 25,7%.

Kościół św. Jadwigi Śląskiej

Drewniany kościół konstrukcji zrębowej, powstały w 1780 roku. Wieża zwieńczona hełmem z prześwitem, została dobudowana w 1854 roku. Pod koniec XIX wieku, dobudowano od północnej strony murowaną kaplicę Lutomskich. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wyd. w 1890 roku podaje, że od północnej strony kościół ma przystawioną kaplicę pod wezwaniem św. Jana Nepomucena, czyżby pod takim wezwaniem była pierwotnie kaplica Lutomskich. Możliwe też, że w miejscu kaplicy Lutomskich znajdowała się pierwotnie inna, wzmiankowana w Słowniku kaplica. Według wspomnianej publikacji kościół w Stawie był pod wezwaniem św. Mikołaja i św. Jadwigi Śląskiej.

Bogate wyposażenie wnętrza kościoła:

• Późnorenesansowy ołtarz główny, ozdobiony barokowymi rzeźbami oraz krucyfiksem z przełomu XVII i XVIII wieku.
• 2 rokokowe ołtarze boczne z obrazami św. Jadwigi z pocz. XIX wieku i św. Michała z XVIII wieku.
• W kaplicy Lutomskich ołtarz późnorenesansowy z XVII wieku.
• Tamże, na ścianie umieszczona tablica pamiątkowa Izydora Lutomskiego poległego w 1848 roku w wieku 20 lat w bitwie pod Miłosławiem.
• 2 kamienne kropielnice gotyckie.
• Chrzcielnica rokokowa z rzeźbą pelikana.
• Rokokowe konfesjonały.
• W oknach 2 witraże z końca lat 70 XX wieku wykonane przez Marię Powalisz-Bardońską.

Dawne przewodniki wspominały też o rokokowej ambonie z rzeźbą Mojżesza na jej baldachimie, której nie widać już na dostępnych zdjęciach wnętrza kościoła.

Zwiedzanie: poza godz. mszy św. zamknięty. (Czerwiec 2022)

Zobacz artykuł:

Dzieje wsi:

Osadnictwo na terenie wsi:

Epokę brązu (2200 do 700 lat. p.n.e) reprezentuje stanowisko określone jako cmentarzysko, na polu w rejonie cmentarza katolickiego, oraz kilka stanowisk określonych jako punkty osadnicze, głównie po północnej i południowej stronie wsi i w jej sąsiedztwie. Z epoki żelaza (ok.750 p.n.e. do 800 n.e.) mamy cmentarzysko na polu, na zachód od centrum wsi, oraz w pobliżu stanowisko określone jako punkt osadniczy z w/w okresu. Pozostałe stanowiska pochodzą ze średniowiecza.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa. Strona internetowa: zabytek.pl

Opis znaleziska ze Stawu zamieszczony w książce. Września jej ziemia i mieszkańcy.

Z grobu ciałopalnego. Ułamek naszyjnika w kształcie korony, lany z brązu, ze śladami zamka w postaci guzka i zawiaski. Część naszyjnika stopiona w ogniu. Wys. 1,7 cm. Grubość 0,6 mm. Średnica naszyjnika ok. 16 cm. Naszyjnik typu IV z okresu lateńskiego późnego.

Z opisu można przypuszczać, że znalezisko miało miejsce przed 1879 rokiem, określony w opisie okres lateński późny to lata od. ok. 100 p.n.e. do I wieku naszej ery.

1271 roku.

Pierwsza wzmianka o miejscowości.

Okres rozbicia dzielnicowego. W tym czasie Księciem Wielkopolski był Bolesław Pobożny.

1390 roku.

Świętosława sprzedała trzecią część Stawu biskupowi poznańskiemu Dobrogostowi za 12 grzywien groszy praskich.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom. XI. 1890 r.

Przed 1428 rokiem.

Istnieje w miejscowości kościół pod wezwaniem św. Mikołaja i św. Jadwigi.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom. XI. 1890 r.

XVI wiek.

Miejscowość w tym czasie położona jest w województwie kaliskim, powiecie pyzdrskim, w parafii Staw. Rzeczkę przepływającą przez wieś zwano Czekawą, nie wiem czy na całej jej długości znano ją w tym czasie pod tą nazwą.

1578 roku.

Staw ma kilku właścicieli i tak:

Marcin Stawski zapłacił podatek od 2 kół młyńskich co oznacza, że posiada albo jeden duży młyn o dwóch kołach lub też dwa mniejsze mające po jednym kole młyńskim. Określone są one jako doroczne co znaczy, że są ”wydzierżawione” na corocznie odnawiane umowy młynarzom. Jest on też właścicielem pół łana ziemi kmiecej, posiada 4 zagrodników i 1 komornika oraz rzemieślnika krawca.

Zygmunt Chłądowski to właściciel pół łana ziemi kmiecej, będący w posiadaniu 3 zagrodników i 2 komorników.

Dorota Mielżyńska, w której imieniu zarządza posiadłością jej urzędnik Maciej Buszkowski. Ma ona pół łana ziemi kmiecej i pół łana pustego.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

(Według części historyków można przyjąć, że do uprawy łana ziemi, czyli w przybliżeniu 17 ha potrzeba było 11 osób, dorosłych i dzieci. Mogła być to rodzina kmiecia z parobkiem i jego rodziną lub dwóch kmieci, z których każdy gospodarzył na połowie łana ziemi. Natomiast zagrodnicy posiadali najczęściej tylko zagrodę i ewentualnie do 1/4 łana ziemi, komornicy nie posiadali domu i mieszkali w wynajętych izbach. W zamian za możliwość uprawy ziemi kmiecie i zagrodnicy byli zobowiązani do odrabiania pańszczyzny w folwarku pana wsi, i inych świadczeń na jego rzecz. Wymiar pańszczyzny uzależniony był od ilości uprawianej ziemi, cała ziemia we wsi, w tym też ta uprawiana przez kmieci i niekiedy zagrodników, stanowiła własność pana wsi. Znajdujące się na wsiach karczmy, wiatraki i młyny w olbrzymiej większości stanowiły własność właściciela wsi lub co było bardzo częste, tylko jej części, w tym przypadku wynajmowane były użytkownikom, na co roku odnawianą dzierżawę).

Mapa Stawu z 1803 roku.

1846 roku.

Wieś liczy 332 mieszkańców zamieszkałych w 23 domach. Właścicielem wsi jest p. Bronisz.

• J.A.Bobrowicz.- Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego – wyd. Lipsk 1846 rok.

1863 roku.

Fragment artykułu pt.” 21 Stycznia 1863 roku” zamieszczonym w Orędowniku Wrzesińskim w Nr. 9 z 1935 roku dotyczący Stawu:

Najpoważniejszy to oddział do tysiąca ludzi liczący hr. Younga de Blankenhelma koncentrujący się w Stawie i tam umundurowany oraz w broń zaopatrzony szczęśliwie przeszedł granicę. Właścicielem Stawu był p. Bolesław Lutomski. Był to jeden z najgorliwszych i najzacniejszych obywateli Wielkiego Księstwa Poznańskiego, którego śmierć przedwczesna w 1887 roku ogólny wzbudziła żal. Urodzony w 1839 roku uczęszczał i skończył Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu. Po odsłużeniu wojskowości przy artylerii konnej w Berlinie objął majątek dziedziczny Staw. W powstaniu brał najpierw udział jako adjutant Generała Wysockiego w walkach pod Wartą i Radziwiłłowem. Następnie pod pretekstem studiów zagranicznych udał się jako delegat głównego komitetu w Poznaniu celem zakupu broni i reprezentacji oficjalnej rządu powstańczego do Francji i Anglii. Więziony był przez 5 miesięcy w Wiedniu. Po upadku powstania oskarżony o zdradę stanu jako oficer pruski skazany został na śmierć. Jedynie zwycięstwa pruskie nad Austrią przyniosły mu amnestię, z zamianą na pięciomiesięczną fortecę w Grudziądzu, a po odbyciu kary powrócił do domu.

1890 roku.

Wieś liczy 6 domów i 59 mieszkańców, wszyscy katolicy. Natomiast cały okręg dworski ma 10 domów i 212 mieszkańców w tym 200 katolików i 12 protestantów. We wsi znajduje się też cegielnie. Właścicielami są Lutomscy.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom. XI. 1890 r.

Mapa Stawu z 1893 roku.

1909 roku

Majątek liczy 508 ha i daje 5152 marek dochodu jest własnością Henryka Lutomskiego. Pocztę miejscowość posiada w Wólce.

• Księga adresowa polskich właścicieli ziemskich Wielkiego Księstwa Poznańskiego z uwzględnieniem powiatu, stacyi poczty, telegrafu, dworca. 1909 rok.

Widok Dworu w Stawie w roku 1912.

Własność Henryka Lutomskiego.

• L. Durczykiewicz.  ” Dwory Polskie w Wielkim Księstwie Poznańskim ”

Kościół w Stawie 1915 rok

• Rys. Zygmunt Światopełk Słupski. Biblioteka Cyfrowa Polona.

1928 roku.

Wieś liczy 327 mieszkańców. We wsi znajdują się:

• Cegielnie – 1) należy do firmy „Lubań” T.A. 2) do H. Lutomskiego.
• Suszarnie ziemniaczanych płatków firmy ” Lubań” T.A.
• Młyn — wł. H. Lutomski.
• Właściciel ziemski — Lutomski Henryk (421 ha).

Na podstawie — Księga adresowa Polski 1928 rok.

Cmentarz

Z pierwszej połowy XIX wieku. W 1993 roku najstarszym obiektem na cmentarzu był grobowiec właścicieli wsi Mikulskich z przełomu XIX/XX wieku.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa, strona internetowa: zabytek.pl

Legenda:

• Odległość podana jest od rynku w Słupcy do centrum opisywanej miejscowości.
• Dane statystyczne miejscowości pochodzą ze strony internetowej: Polska w liczbach.