UNIA GM. STRZAŁKOWO. DZIEJE WSI I JEJ MIESZKAŃCÓW.

Wieś położona ok. 2 km na południe od drogi Nr 92 i ok.13 km od Słupcy. Przez miejscowość przepływa rzeczka Unia. W 2021 roku mieszkało tam 67 osób, tyle samo co w roku 1998.

Kaplica Chrzanowskich

Powstała prawdopodobnie w początkach okresu międzywojennego jako kaplica grobowa Chrzanowskich. W czasach współczesnych kaplica filialna kościoła w Stawie.

Przed kilku laty słyszałem opowieść mieszkanki miejscowości jakoby w podziemiu kaplicy znajdowała się trumna zmarłego dziecka, a obok jego zwłok miała znajdować się piękna porcelanowa lalka. Niestety, jak to określiła opowiadająca kobieta w czasach PGR-ów, ktoś tę lalkę leżącą obok zwłok dziecka ukradł.

W kaplicy znajdziemy epitafia pochowanych tam osób, obok tablic Tadeusza Chrzanowskiego ur. 13.10.1865 roku a zmarłego 30.10.1949 roku jak głosi wspomniana tablica fundatora tej kaplicy, tablice jego żony Heleny Chrzanowskiej, Stanisława Nałęcz Nieniewskiego zmarłego w 1933 roku dziedzica Cielimowa, oraz tablicę epitafijną zmarłej dziewczynki, o której przed laty wspominała mieszkanka Uni.

Do kaplicy dojedziemy polną wybrukowaną drogą, w którą skręcimy na północ przed zrujnowanym budynkiem gospodarczym prawdopodobnie dawnej stajni i wozowni dawnego założenia dworskiego, z prowadzącej przez wieś szosy.

Obiekt dostępny z zewnątrz. W niedziele o godz. 10 odbywają się tam jeszcze msze św.

Fot. Wnętrze kaplicy w Uni.

Pałac Chrzanowskich.

Początek budowy tego neobarokowego pałacu to 1910 rok. Ostatnie wykończenia miały miejsce ok. 1920 roku. Pałac powstał według projektu poznańskiego architekta Kazimierza Rucińskiego. Po II wojnie św. właścicielem pałacu został Kombinat PGR Bieganowo, Zakład Rolny PGR Młodziejowice. Wydaje się, że pałac nie był użytkowany przez właściciela, ze względu na stan techniczny już w latach 70-tych XX wieku. Ostatnia wzmianka o lokatorze tam mieszkającym pochodzi z poł. lat 80-tych XX wieku. Po tym okresie pałac popada w coraz większą ruinę. Niedawno znalazłem wzmiankę, że obecnie pałac jest w posiadaniu Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa w Poznaniu i na polecenie wojewódzkiego konserwatora zabytków od końca 2018 roku w obiekcie prowadzony jest remont dachu oraz prace budowlane mające zabezpieczyć pałac przed dalszym niszczeniem.

• Na podstawie. Narodowy Instytut Dziedzictwa. Strona Internetowa. Zabytek.pl

Obiekt ogrodzony i niedostępny, powoli remontowany przez właściciela.

Dzieje wsi:

Osadnictwo na terenie wsi:

Od epoki kamiennej, stanowisko archeologiczne na północny- wschód od centrum wsi ( ceramika) poprzez liczne stanowiska epoki brązu i żelaza po średniowiecze.

• Na podstawie. Narodowy Instytut Dziedzictwa. Strona Internetowa. Zabytek.pl

Nazwa miejscowości poprzez wieki:

Unja, Unya, Unino. Unia to po łacinie połączenie, razem, wspólnie. Prawdopodobnie wieś wzięła nazwę od rzeczki Uni, która tu wpada do Strugi.

1136 roku.

Pierwsza wzmianka o wsi Unia.

Było to w czasach panowania Króla Bolesława III Krzywoustego.

XVI wiek.

Miejscowość w tym czasie położona jest w województwie kaliskim, powiecie pyzdrskim, w parafii Staw.

1560 roku.

W aktach pojawia się wzmianka o istnieniu na terenie wsi wodocieku (źródle?) zwanym Skrzypnik, o który zachodzą spory.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XII, 1892 rok.

1565 roku.

Wieś we władaniu Hieronima Gostomskiego, jest tam 10 łanów ziemi kmiecej, 2 rzemieślników i jeden zagrodnik bez ziemi. We wsi jest też karczma należąca do właściciela wsi.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

(Według części historyków można przyjąć, że do uprawy łana ziemi, czyli w przybliżeniu 17 ha potrzeba było 11 osób, dorosłych i dzieci. Mogła być to rodzina kmiecia z parobkiem i jego rodziną lub dwóch kmieci, z których każdy gospodarzył na połowie łana ziemi. Natomiast zagrodnicy posiadali najczęściej tylko zagrodę i ewentualnie do 1/4 łana ziemi, komornicy nie posiadali domu i mieszkali w wynajętych izbach. W zamian za możliwość uprawy ziemi kmiecie i zagrodnicy byli zobowiązani do odrabiania pańszczyzny w folwarku pana wsi, oraz innych świadczeń na jego rzecz. Wymiar pańszczyzny uzależniony był od ilości uprawianej ziemi, cała ziemia we wsi, w tym też ta uprawiana przez kmieci i niekiedy zagrodników, stanowiła własność pana wsi. Znajdujące się na wsiach karczmy, wiatraki i młyny w olbrzymiej większości stanowiły własność właściciela wsi lub co było bardzo częste, tylko jej części, w tym przypadku wynajmowane były użytkownikom, na co roku odnawianą dzierżawę).

1583 roku.

Właścicielem wsi jest pani Gostomska. We wsi jest już tylko 6 łanów ziemi kmiecej, 3 łany ziemi w wykazach podatkowych figurują jako puste. Nadal mieszka tam jeden zagrodnik, nie ma już wzmiankowanych we wcześniejszych wpisach rzemieślników oraz karczmy.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

Schyłek XVIII wieku.

Wieś wchodzi w skład dóbr graboszewskich należących do Jędrzeja Mielęckiego.

• E. Caller — Powiat Pyzdrski w XVI stuleciu.

Unia na mapie z 1803 roku.

1846 roku.

Wieś ma 14 domów i 176 mieszkańców, właścicielem wsi jest p. Pawłowski.

• J.A.Bobrowicz.- Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego – wyd. Lipsk 1846 rok.

1886 roku.

Majątek w Uni przechodzi drogą sukcesji w posiadanie Tadeusza Chrzanowskiego.

1892 roku.

Wieś ma 2 domy i 24 mieszkańców w tym 21 katolików i 3 protestantów. Dwór jest w posiadaniu 8 domów i 129 mieszkańców w tym 121 katolików i 9 protestantów. Folwark specjalizuje się w hodowli i tuczu bydła. Właścicielem jest Tadeusz Chrzanowski.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XII, 1892 rok.

Unia na mapie z 1893 roku.

1909 roku

Folwark w Uni ma 380 ha i daje 2932 marki dochodu gruntowego jego właścicielem jest Tadeusz Chrzanowski w Kościankach. Pocztę miejscowość posiada w Wólce.

• Księga adresowa polskich właścicieli ziemskich Wielkiego Księstwa Poznańskiego z uwzględnieniem powiatu, stacyi poczty, telegrafu, dworca. 1909 rok.

1912 roku.

Widok starego dworu prawdopodobnie pochodzącego z pocz. XIX wieku. Jest on poprzednikiem ruin obecnego pałacu.

• L. Durczykiewicz.  ” Dwory Polskie w Wielkim Księstwie Poznańskim ”

1928 roku.

Wieś określona jako obszar dworski liczy 148 mieszkańców. Właścicielem jest Chrzanowski Tadeusz.

• Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1928 rok.

2 Czerwca 1935 roku.

Opis wycieczki do Uni mieszkanek Szemborowa.

Korzystając z zaproszenia p. T. Chrzanowskiego z Uni, Młode Polki z Ks. Prob. Konarskim z Szemborowa zrobiły wycieczkę dn. 2 Czerwca do Uni celem zwiedzenia tamtejszego nowego kościoła, wybudowanego kosztem własnym przez p. Chrzanowskiego, pałacu i parku. Nasamprzód zwiedziły Młode Polki kościół, który służy za grobowiec rodziny państwa Chrzanowskich. W podziemiach swych mieści grobowiec ten trumny śp. Heleny Chrzanowskiej, żony p. Tadeusza, zmarłej w listopadzie r.z.(?) oraz zięcia śp. Niniewskiego i 7-letniej jego córeczki Olutki. Po wspólnych modlitwach za spokój dusz spoczywających w grobowcu i odśpiewaniu pieśni ”Witaj Królowo” zwiedzono przepiękny park w Uni, w którym podziwiano przede wszystkim piękne solitery, świerki, każdy w odmiennym kolorze, sad i ogród warzywny i pałac. Pan Chrzanowski wszystkich potem podejmował w domu swoim. Druhny potem popisywały się śpiewami i deklamacjami i serdecznie dziękując p. dziedzicowi Chrzanowskiemu za tak gościnne przyjęcie, wielce zadowolone wróciły do domów swoich. W zwiedzaniu brał też udział Ks. Prob. Kanikowski ze Stawu i B. Prędkowska prezeska KSM.

(Młode Polki to przedwojenna organizacja kobiet)

• Orędownik Wrzesiński 1935.06.13 R.17 Nr69

Legenda:

• Odległość podana jest od rynku w Słupcy do centrum opisywanej miejscowości.
• Dane statystyczne miejscowości pochodzą ze strony internetowej: Polska w liczbach.