KĘDZIERZYN GM. NIECHANOWO. DZIEJE WSI I JEJ MIESZKAŃCÓW

Wieś nieco oddalona od głównych dróg, w pobliżu Gniezna, od centrum którego 10 km odległa. W 2021 roku liczyła 209 mieszkańców, co oznacza że w latach 1998-2021 liczba mieszkańców miejscowości wzrosła o 3,5%. Wieś o bogatej historii, z osadnictwem już od czasu neolitu poprzez epokę brązu aż po średniowiecze z którego liczne stanowiska archeologiczne na terenie wsi i w jej pobliżu się znajdują. Zachowane na terenie miejscowości zabytki pochodzą z XIX wieku, jest to kościół z 1840 roku z późniejszymi przebudowania mi, ciekawa architektonicznie plebania oraz grobowce na przykościelnym cmentarzu.

Zobacz też artykuł:

Historia wsi:

7 Lipca 1136 roku

Pierwsza wzmianka o wsi.

W bulli tz. gnieźnieńskiej wydanej przez papieża Innocentego II obok wielu innych miejscowości wymieniono wieś Candrea, utożsamianą przez historyków z dzisiejszym Kędzierzynem.

Było to w czasach panowania na naszych ziemiach księcia Bolesława Krzywoustego.

1321 roku.

Arcybiskup gnieźnieński Janisław eryguje w Kędzierzynie parafię, nadając jej za patrona św. Andrzeja Apostoła.

1413 roku.

Wzmianka o znajdującym się we wsi kościele, już wtedy określonym jako stary i zniszczony.

W tymże roku pojawia się w dokumentach, pierwszy znany z imienia proboszcz kędzierzyński – Jakub.

XVI wiek.

Miejscowość w tym czasie położona jest w województwie kaliskim, powiecie gnieźnieńskim, parafii Kędzierzyn. Jest własnością duchowną.

Przed 1521 rokiem

Do parafii w Kędzierzynie należą następujące wsie: Kędzierzyn, Szczytniki, Żelazkowo, Wola Skorzęcka, Trzuskołoń, Lubochnia, Wierzbiczany, Goczałkowo.

Po 1521 roku

Do parafii w Kędzierzynie zostały przydzielone jeszcze miejscowości: Braunsfeld, Charlottenhof, Folwark, Jelonek, Kalina, Kujawki, Młynek, Piaski, Zdroje, Mijanowo, Huby Kędzierzyńskie i Huby Szczytnickie. W późniejszych latach odłączono od parafii wsie Goczałkowo i Kalinę.

1564 roku

W Kędzierzynie znajduje się 9 łanów ziemi kmiecej, 4 łany ziemi sołtysiej oraz 2 karczmy jedna tz. doroczna (dzierżawiona przez karczmarza, własność właściciela wsi) a druga dziedziczna. W dokumencie podatkowym nazwę wsi zapisano jako Cęndzierzino.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

(Według części historyków można przyjąć, że do uprawy łana ziemi, czyli w przybliżeniu 17 ha potrzeba było 11 osób, dorosłych i dzieci. Mogła być to rodzina kmiecia z parobkiem i jego rodziną lub dwóch kmieci, z których każdy gospodarzył na połowie łana ziemi. Natomiast zagrodnicy posiadali najczęściej tylko zagrodę i ewentualnie do 1/4 łana ziemi, komornicy nie posiadali domu i mieszkali w wynajętych izbach. W zamian za możliwość uprawy ziemi kmiecie i zagrodnicy byli zobowiązani do odrabiania pańszczyzny w folwarku pana wsi, i innych świadczeń na jego rzecz. Wymiar pańszczyzny uzależniony był od ilości uprawianej ziemi, cała ziemia we wsi, w tym też ta uprawiana przez kmieci i niekiedy zagrodników, stanowiła własność pana wsi. Znajdujące się na wsiach karczmy, wiatraki i młyny w olbrzymiej większości stanowiły własność właściciela wsi lub co było bardzo częste, tylko jej części, w tym przypadku wynajmowane były użytkownikom, na co roku odnawianą dzierżawę).

1588 roku

W tym czasie mamy we wsi 8 łanów ziemi kmiecej, 1 łan ziemi karczemnej oraz 3 łany ziemi puste. We wsi działa już tylko 1 karczma.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

Wiek XVII – XVIII.

Wieś wchodzi w skład tz. klucza szczytnickiego zwanego też gnieźnieńskim do którego wchodzą folwarki w Szczytnikach, Kędzierzynie i Raszewia oraz zamek i zabudowania w Gnieźnie. Jest on własnością arcybiskupa gnieźnieńskiego.

Początek XVIII wieku.

Znajdujący się w miejscowości drewniany kościół ulega spaleniu.

1717 roku

Arcybiskup gnieźnieński a zarazem prymas Polski Stanisław Szembek wznosi nową drewnianą świątynię.

• Na podst. Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Kędzierzyn na mapie z 1803 roku

Przed 1840 rokiem.

Dotychczasowy drewniany kościół popada w ruinę. Arcybiskup gnieźnieński Marcin Dunin nakazuje zamknięcie świątyni.

1840 roku

Nakładem rządu (pruskiego) i parafian powstaje nowy murowany kościół.

1846 roku

Wieś liczy 24 domy i 217 mieszkańców, jest własnością rządową.

• J.A.Bobrowicz.- Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego – wyd. Lipsk 1846 rok.

Rok szkolny 1866/67

Informacje o ówczesnej szkole:

Szkoła w Trzuskołoniu należy do Dekanatu Gnieźnieńskiego św. Trójcy, inspektorem szkolnym na ten dekanat jest Ks. Dziekan Śmiełowski we Wrześni. Inspektorem szkolnym na miejscu Ks. Eichstaedt a patronat nad szkołą sprawuje miejscowy Dozór szkolny. Nauczycielem w tejże szkole jest Seyda Andrzej, który pierwszą posadę nauczycielską objął w 1841 roku. Przysługuje mu pensja rządowa w wysokości 160 talarów rocznie. Na rok szkolny 1866/67 powinno uczęszczać do szkoły 70 dzieci.

• Obraz Katolickich Szkół Elementarnych objętych archidiecezjami Gnieźnieńską i Poznańską. Wyd przez Ludwika Rzepeckiego. Poznań 1867.

1867 rok.

Kędzierzyn od czasów średniowiecza aż do tego czasu był własnością duchowną i należał do arcybiskupów gnieźnieńskich.

1868 roku

Ks. Teodor Neumann zostaje proboszczem w Kędzierzynie.

Lata 1877 – 1882

Rozbudowa kościoła o transept i prezbiterium. Powstaje murowane ogrodzenie wokół przykościelnego cmentarza oraz najprawdopodobniej plebania.

• Na podst, Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1882 rok

W miejscowości znajduje się 26 domów zamieszkałych przez 304 osoby (2 ewangelików i 302 katolików, wśród nich 75 osób to analfabeci). Jest tam też 328 morgowy folwark.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom. III. 1882 rok.

1891 rok.

Ks. Teodor Neumann z powodu choroby składa rezygnację z pełnienia urzędu proboszcza, umiera

23 grudnia 1891r. o godz. 14.00 w Kędzierzynie. Pochowany został na cmentarzu przykościelnym w Kędzierzynie

1892 rok

Ks. Walenty Roesler zostaje proboszczem w Kędzierzynie.

Kędzierzyn na mapie z końca XIX wieku.

Czerwiec 1915 roku

Ks. Walenty Roesler przechodzi na emeryturę.

Przenosi się do Poznania gdzie w 1921 roku umiera.

Grudzień 1915 roku

Ks. Witold Nowakowski obejmuję parafię Kędzierzyńską.

1916 roku

Rozbudowa plebani o trzy osie w kierunku wschodnim.

• Na podst. Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1930 rok.

Wieś liczy 356 mieszkańców.

Działalność gospodarczą prowadzą:

Akuszerki: Piasecka

Kołodzieje: Srama W.

Kooperatywy: Kółko Rolnicze

Kowale: Draheim J., Piasecki

Murarze: Łukowski J., Piasecki B.

Stolarze: Zasada S.

Artykuły spożywcze: Graj J.

Szewcy: Kowalski J., Łukowski B.

Wiatraki: Lemański I., Liberkowski W.

Spirytusowe: Lemański I.

• Księga adresowa Polski 1930 rok.

12 Marca 1935 roku

Umiera Kędzierzyński proboszcz Ks. Witold Nowakowski. Zostaje pochowany na miejscowym cmentarzu przykościelnym.

1 Lipca 1937 roku

Probostwo w Kędzierzynie obejmuje Ks. Mieczysław Figas.

Ks. M. Figas obowiązki proboszcza pełnił do 1 Sierpnia 1987 roku, kiedy to przeszedł na emeryturę.

Okres II wojny światowej.

Część mieszkańców wsi w tym rodzina Nowickich zostają przez Niemców wysiedleni do Generalnego Gubernatorstwa. Gospodarstwa ich przejmują Niemcy. W Kędzierzynie zostało osiedlonych dwóch niemieckich przesiedleńców z Łotwy i jako powiernicy III Rzeszy otrzymali:

Gospodarstwo o pow. 71,75 ha.
Eduard Hasenfuss
ur. na Łotwie w 1904 r., zmarł w czerwcu.1945, jako jeniec wojenny. Jego żoną była Ella zd. Gnedler ur. 1908 a zmarła w 1987 roku. Małżeństwo to miało 4 dzieci.

Gospodarstwo o pow. 83,6 ha otrzymał:
Karl Rothweiler
ur. na Łotwie w 1872 r. Wraz z nim przybyła (żona, siostra, krewna?)
Martha Erna Rothweiler, ur. ok. 1892?
Jego młodszy brat Friedrich
ur. 1877, zmarł w Kędzierzynie w marcu 1942 r.

Okres II wojny na podst. oprac.
Andrzej Prus Niewiadomski.

26 Sierpnia 1940 roku.

Aresztowanie a następnie zesłanie Ks. Prob. M. Figasa do obozu koncentracyjnego w Dachau. M. Figas przeżył pobyt w obozie, a po jego wyzwoleniu przez aliantów powrócił do Kędzierzyna gdzie na powrót objął obowiązki proboszcza.

Legenda:

• Odległość podana jest od rynku w Gnieźnie do centrum opisywanej miejscowości.
• Dane statystyczne miejscowości pochodzą ze strony internetowej: Polska w liczbach.