JELITOWO GM. NIECHANOWO. DZIEJE WSI I JEJ MIESZKAŃCÓW.

Wieś przy drodze z Witkowa do Czerniejewa położona. Około 14 km. od Gniezna odległa. W 2021 roku liczyła 182 mieszkańców tym samym w latach 1998-2021 liczba mieszkańców wsi zmalała o 15,7%. We wsi dwór z ok. 1870 roku, mieszczący obecnie Dom Pomocy Społecznej.

1398 roku

Pierwsza wzmianka o wsi Jelitowo.

Było to w czasach panowania Króla Władysława Jagiełły.

Lata 1440-1442

W gnieźnieńskich aktach grodzkich występują Stanisław i Marcin synowie nieżyjącego już w tym czasie Macieja z Jelitowa.

• Teki Dworzaczka.

XVI wiek.

Miejscowość w tym czasie położona jest w województwie kaliskim, powiecie gnieźnieńskim, parafii Jarząbkowo.

1564 roku

W tym czasie w Jelitowie mamy 4 właścicieli, Macieja Jelitowskiego, Wiktoryna Jelitowskiego, Jana Jelitowskiego zwanego Kosz i Jana Mikołajewskiego, każdy z nich posiada po jednym łanie ziemi w wykazach podatkowych określonych jako aratura sua (sam je uprawia).

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

(Według części historyków można przyjąć, że do uprawy łana ziemi, czyli w przybliżeniu 17 ha potrzeba było 11 osób, dorosłych i dzieci. Mogła być to rodzina kmiecia z parobkiem i jego rodziną lub dwóch kmieci, z których każdy gospodarzył na połowie łana ziemi. Natomiast zagrodnicy posiadali najczęściej tylko zagrodę i ewentualnie do 1/4 łana ziemi, komornicy nie posiadali domu i mieszkali w wynajętych izbach. W zamian za możliwość uprawy ziemi kmiecie i zagrodnicy byli zobowiązani do odrabiania pańszczyzny w folwarku pana wsi, i innych świadczeń na jego rzecz. Wymiar pańszczyzny uzależniony był od ilości uprawianej ziemi, cała ziemia we wsi, w tym też ta uprawiana przez kmieci i niekiedy zagrodników, stanowiła własność pana wsi. Znajdujące się na wsiach karczmy, wiatraki i młyny w olbrzymiej większości stanowiły własność właściciela wsi lub co było bardzo częste, tylko jej części, w tym przypadku wynajmowane były użytkownikom, na co roku odnawianą dzierżawę).

1565 roku

Jan Mikołajewski sprzedaje posiadaną część dziedziczną Jelitowa Janowi Jelitowskiemu zw. Kosz i Maciejowi Jelitowskiemu.

• Teki Dworzaczka

25 Sierpnia 1802 roku

Pogrzeb jak zanotowano w księgach parafialnych zmarłej w wieku 107-lat (byłej) ekonomowej z Jelitowa Doroty Czaplickiej.

Jelitowo na mapie z 1803 roku.

1828 roku.

Księga Wieczysta z tegoż roku jako właścicielkę Jelitowa podaję Balbinę Chrzanowską zd. Masłowską.

1846 rok.

Jelitowo ma 9 domów i 107 mieszkańców.

• J.A.Bobrowicz.- Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego – wyd. Lipsk 1846 rok.

1857 roku.

Teofil Chrzanowski właścicielem Jelitowa, otrzymał je w spadku po Balbinie Chrzanowskiej.

Około 1870 roku.

Z tego okresu ma pochodzić znajdujący się w miejscowości dwór.

• Na podst. Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1882 rok.

Wieś liczy 11 domów i 133 mieszkańców, wszyscy są wyznania katolickiego, 60 osób to analfabeci. Majątek (Dominium) ma 857 mórg. Własność T. Chrzanowskiego.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III. 1882 rok.

Jelitowo na mapie z ok. 1891 roku.

1897 roku.

Dotychczasowy właściciel Jelitowa Teofil Chrzanowski h. Nowina (zmarły w 1902 roku) sprzedaje majątek Jelitowo dr. Tomaszowi Koschembar-Łyskowskiemu herbu Doliwa (urodzonemu w 1868 roku) staroście gnieźnieńskiemu i członkowi rady nadzorczej Banku Kwilecki & Potocki S.A.

• Na podstawie opracowań: Andrzeja Prus Niewiadomskiego.

1938 roku

Właścicielką majątku (po śmierci męża) zostaje Maria Prandota-Trzcińska herbu Rawicz urodzona w 1876 roku a zmarła pod Krosnem w 1940 roku, po eksmisji przez władze okupacyjne z Jelitowa do Generalnego Gubernatorstwa była ona żoną dr. Tomasza Koschember-Łyskowskiego, ta ostatnia właścicielka Jelitowa była bezdzietna.

• Na podstawie opracowań: Andrzeja Prus Niewiadomskiego.

1941-1945 rok

Powiernikiem majątku Jelitowo (339 ha) z ramienia III Rzeszy został Georg von Gruenewaldt urodzony w Estonii w 1902 roku a zmarły w Lubece (RFN) w 1984 roku, jego żoną była Helene von Dehn urodzona w Estonii w 1905 roku a zmarła w Lubece (RFN) w 1993 roku. Małżeństwo to miało dwie córki, urodzone jeszcze w Estonii w 1936 i 1938 roku.

• Na podstawie opracowań: Andrzeja Prus Niewiadomskiego.

Legenda:

• Odległość podana jest od rynku w Gnieźnie do centrum opisywanej miejscowości.
• Dane statystyczne miejscowości pochodzą ze strony internetowej: Polska w liczbach.