ŻÓŁCZ GM. NIECHANOWO. DZIEJE WSI I JEJ MIESZKAŃCÓW

Maleńka wieś położona nieco na uboczu, ok. 1,5 km od drogi z Gniezna do Wrześni i 15 km od rynku w Gnieźnie. W 2021 roku liczyła 49 stałych mieszkańców. Tym samym liczba mieszkańców wsi od roku 1998 do 2021 zmalała o 38,8%. Na terenie wsi duże gospodarstwo hodowli krów, na terenie którego zabytkowy dwór.

Zobacz też artykuł:

Historia wsi:

1392 roku

Z tego roku ma pochodzić pierwsza wzmianka o wsi Żółcz.

( Na podstawie: Konstanty Jan Hładyłowicz. Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku)

Było to w czasach panowania Króla Kazimierza III Wielkiego.

Przełom XV i XVI wieku

W źródłach pisanych pojawiają się Żołeccy, pierwotnie piszący się Zoleczskich, Zoleckich lub też Żołeczki, Żołeczski, jak tu widać nazwisko przez pewien czas ewoluowało, by ostatecznie przybrać dojrzałą formę. Byli oni w tym czasie właścicielami Żółcza.

1565 roku

W tym czasie w źródłach pisanych występują w zasadzie dwie wsie: Żółcz zwany Starym i Żółcz Nowy zwany w tym czasie Młodym, dzięki wykazom podatkowym z tych czasów możemy poznać ich właścicieli i tak:

Żółcz Stary

• Mierzewski ma tam 1 łan ziemi kmiecej i karczmę.
• Jan Słoninka 1 łan ziemi określonej jako “aratura sua” (szlachta zagrodowa)
• Jan Kakuliński 1 łan ziemi “aratura sua” (szlachta zagrodowa)
• Łukasz Przyborowski 1 łan ziemi ”aratura sua” (szlachta zagrodowa)
• Maciej Czelmowski 1 łan ziemi ”aratura sua” (szlachta zagrodowa)
• Tomasz Zdzichowski 1 łan ziemi ”aratura sua” (szlachta zagrodowa)
• Jakub Nadarzycki 1 łan ziemi ”aratura sua” (szlachta zagrodowa)
• Agnieszka Dobrogostowa 1 łan ziemi ”aratura sua” (szlachta zagrodowa)
• Stanisław Goldin 1 łan ziemi ”aratura sua” (szlachta zagrodowa)

Żółcz Mały zwany Młody

• Zygmunt Skubarczewski 1 łan ziemi określony w wykazach jako ”aratura sua” (szlachta zagrodowa)
• Wawrzyniec Drigunt 1 łan ziemi ”aratura sua” (szlachta zagrodowa)
• Mikołaj Chrapek 1 łan ziemi ”aratura sua” (szlachta zagrodowa)
• Marcin Judzki 1 łan ziemi ”aratura sua” (szlachta zagrodowa)
• Barbara Poklękowska 1 łan ziemi “aratura sua” (szlachta zagrodowa)

Wszyscy posiadający po 1 łanie ziemi określonej jako ”aratura sua” zapłacili po 12 groszy podatku.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

(Według części historyków można przyjąć, że do uprawy łana ziemi, czyli w przybliżeniu 17 ha potrzeba było 11 osób, dorosłych i dzieci. Mogła być to rodzina kmiecia z parobkiem i jego rodziną lub dwóch kmieci, z których każdy gospodarzył na połowie łana ziemi. Natomiast zagrodnicy posiadali najczęściej tylko zagrodę i ewentualnie do 1/4 łana ziemi, komornicy nie posiadali domu i mieszkali w wynajętych izbach. W zamian za możliwość uprawy ziemi kmiecie i zagrodnicy byli zobowiązani do odrabiania pańszczyzny w folwarku pana wsi, i innych świadczeń na jego rzecz. Wymiar pańszczyzny uzależniony był od ilości uprawianej ziemi, cała ziemia we wsi, w tym też ta uprawiana przez kmieci i niekiedy zagrodników, stanowiła własność pana wsi. Znajdujące się na wsiach karczmy, wiatraki i młyny w olbrzymiej większości stanowiły własność właściciela wsi lub co było bardzo częste, tylko jej części, w tym przypadku wynajmowane były użytkownikom, na co roku odnawianą dzierżawę).

Koniec XVI wieku

W źródłach pisanych na powrót pojawiają się Żołeccy. Jednak występujących w wykazach podatkowych pod rokiem 1565 szlachciców zagrodowych siedzących przeważnie na 1 łanie ziemi możemy w co najmniej większości powiązać z rodziną Żołeckich, prawdopodobnie doszło tam do znacznego rozdrobnienia wcześniejszego majątku tej rodziny.

1701 roku lub wcześniej.

Najazd na dwór właściciela części wsi i pobicie p. Andrzeja Tomickiego i jego żony Zofii zd. Cielmowskiej, najprawdopodobniej na tle jakiś rozliczeń spadkowych przez Urszulę Pinińską (wdowę po Marcinie Jagodzińskim dziedzicu części wsi Żółcz), i jej synów Jana, Antoniego, Tomasza i Wojciecha oraz Jana Czapiewskiego. O zdarzeniu tym dowiadujemy się z ugody jaka została podpisana w 1701 roku między stronami konfliktu, napadnięci w ramach tej ugody zobowiązali się nie wnosić do sądu skargi o ten najazd i pobicie.

• Teki Dworzaczka.

1793 roku

Wieś dziedziczyli Michał Trąmpczyński, Józef Lipski i Piotr Rokoszewski.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV. 1895 rok.

Żółcz na mapie z 1803 roku

1826 roku

Marianna Lipska jako wyłączna właścicielka majątku w Żółczu, wniosła tą posiadłość w posagu Skórzewskim. W rękach tej rodziny pozostał on aż do czasów II wojny światowej.

1846 roku

Wieś w posiadaniu Rajmunda Skórzewskiego, liczy 17 domów i 136 mieszkańców.

• J.A.Bobrowicz.- Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego – wyd. Lipsk 1846 rok.

Ok. 14 Kwietnia 1848 roku

W tych dniach podczas powstania 1848 roku w Żółczu lokuje się sztab pruskiej 4 dywizji, oraz część oddziałów 2 kolumny tejże dywizji, przed ich wyruszeniem w kierunku Wrześni.

• Frankiewicz, Czesław. Działania wojenne w Wielkopolsce w roku 1848. Cz. 1.

Żółcz na mapie z 1891 roku

1895 roku

W tym czasie była tam wieś dworska Żółcz mająca obszaru 396 ha, 5 domów i 112 mieszkańców oraz przy niej leżąca Żółcz holendry mająca obszaru 80 ha, 8 domów i 42 mieszkańców.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV. 1895 rok.

Druga połowa lub koniec XIX wieku

Powstaje istniejący do dziś dwór i otaczający go park.

1928 roku

Wieś liczy 177 mieszkańców, majątek (folwark) 388 ha liczący, dzierżawi p. Ignacy Cichocki.

• Księga adresowa Polski. 1928 rok.

1946 roku

Dawny majątek rolny w Żółczu przechodzi na własność Skarbu Państwa, w tym samym roku zostaje przeprowadzona jego parcelacja.

1953 roku

Utworzenie w Żółczu Spółdzielni Produkcyjnej.

1956 roku

Na gruntach zlikwidowanej Spółdzielni Produkcyjnej powstaje Państwowe Gospodarstwo Rolne.

Legenda:

• Odległość podana jest od rynku w Gnieźnie do centrum opisywanej miejscowości.
• Dane statystyczne miejscowości pochodzą ze strony internetowej: Polska w liczbach.