JARZĄBKOWO GM. NIECHANOWO. DZIEJE WSI I JEJ MIESZKAŃCÓW

Wieś 2,5 km na wschód od drogi z Gniezna do Wrześni położona, do centrum Gniezna z Jarząbkowa 19 km. Miejscowość w 2021 roku liczyła 220 mieszkańców, co oznacza, że w latach 1998-2021 ludność wsi zmniejszyła się o 15,4%. We wsi kościół, początkami swymi końca XV wieku sięgający, przez wieki kilkakrotnie przebudowywany. Na przykościelnym cmentarzu dwa grobowce dawnych właścicieli wsi.

Zobacz też artykuł:

Historia wsi:

1396 roku

Źródła pisane odnotowują Jana Jarząbkowskiego z rodu Awdańców. Jest to pierwsza wzmianka o istnieniu Jarząbkowa.

• Na podst. Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Było to w czasach panowania króla Władysława II Jagiełły.

1399 roku

Pierwsza wzmianka o istnieniu kościoła w Jarząbkowie, źródła pisane wzmiankują o wikarym w Jarząbkowie.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1411 roku

W źródłach pisanych wzmianka o Mikołaju proboszczu w Jarząbkowie.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1426 roku

Jan z Czechowa i jego stryj, kanonik gnieźnieński Paweł Czechowski zapisali czynsz dla ubogich uczniów szkoły w Gnieźnie z czterech łanów ziemi w Jarząbkowie.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1463 roku

Z uwagi na to że uposażenie kościoła znajdowało się daleko od świątyni, Jan Czechowski dał proboszczowi Janowi 2 łany ziemi folwarcznej w zamian za jego folwark w Poświątnym.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

XVI wiek.

Miejscowość w tym czasie położona jest w województwie kaliskim, powiecie gnieźnieńskim, parafii Jarząbkowo.

1520 roku

Wzmianka o istnieniu obecnego murowanego kościoła w Jarząbkowie, proboszczem w nim był Benedykt Izbieński, późniejszy biskup Poznański, w tym czasie do miejscowej parafii należało 12 wsi, kolatorami zaś byli dziedzice Jarząbkowa i Czechowa Słomowscy.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1565 roku

W tym czasie we wsi było 5,5 łana ziemi kmiecej, 1 zagrodnik bez ziemi oraz karczma.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

(Według części historyków można przyjąć, że do uprawy łana ziemi, czyli w przybliżeniu 17 ha potrzeba było 11 osób, dorosłych i dzieci. Mogła być to rodzina kmiecia z parobkiem i jego rodziną lub dwóch kmieci, z których każdy gospodarzył na połowie łana ziemi. Natomiast zagrodnicy posiadali najczęściej tylko zagrodę i ewentualnie do 1/4 łana ziemi, komornicy nie posiadali domu i mieszkali w wynajętych izbach. W zamian za możliwość uprawy ziemi kmiecie i zagrodnicy byli zobowiązani do odrabiania pańszczyzny w folwarku pana wsi, i inych świadczeń na jego rzecz. Wymiar pańszczyzny uzależniony był od ilości uprawianej ziemi, cała ziemia we wsi, w tym też ta uprawiana przez kmieci i niekiedy zagrodników, stanowiła własność pana wsi. Znajdujące się na wsiach karczmy, wiatraki i młyny w olbrzymiej większości stanowiły własność właściciela wsi lub co było bardzo częste, tylko jej części, w tym przypadku wynajmowane były użytkownikom, na co roku odnawianą dzierżawę).

1588 roku

W wykazach podatkowych jako właściciel wsi figuruje Krzysztof Iwiński, wieś w tym czasie liczy 4,5 łana ziemi kmiecej, być może brakujący łan ziemi, wykazany w wykazie z 1565 roku włączono do folwarku właściciela wsi, nadal mieszka tam 1 zagrodnik bez ziemi, ale brak wzmianki o karczmie.

Jarząbkowo na mapie z 1803 roku

1846 roku

Wieś liczy 15 domów i 176 mieszkańców, jest własnością Chrzanowskich.

• J.A.Bobrowicz.- Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego – wyd. Lipsk 1846 rok.

1846 roku

Gruntowne odrestaurowanie kościoła przez ówczesnych właścicieli wsi Chrzanowskich.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Rok szkolny 1866/67

Informacje o ówczesnej szkole:

Szkoła w Jarząbkowie należy do Dekanatu Gnieźnieńskiego św. Trójcy, inspektorem szkolnym na ten dekanat jest Ks. Dziekan Śmiełowski we Wrześni. Inspektorem szkolnym w Jarząbkowie jest Ks. Cembrowicz z Jarząbkowa. Patronat nad szkołą sprawuje miejscowy dziedzic. Nauczycielem w tejże szkole jest Tramczyński Teofil, który pierwszą posadę nauczycielską objął w 1851 roku. Przysługuje mu pensja rządowa w wysokości 180 talarów rocznie. Na rok szkolny 1866/67 powinno uczęszczać do szkoły 85 dzieci.

• Obraz Katolickich Szkół Elementarnych objętych archidiecezjami Gnieźnieńską i Poznańską. Wyd przez Ludwika Rzepeckiego. Poznań 1867.

1882 roku

W tym czasie Jarząbkowo składa się z dominium (majątku) mającego 1051 mórg obszaru, własność Chrzanowskich i folwarku probostwa o 318 morgach. Wieś liczy 19 domów i 203 mieszkańców (192 katolików i 11 ewangelików) wśród tych mieszkańców 56 osób to analfabeci.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t.III – 1882 rok.

Jarząbkowo w 1891 roku

1892 roku

Początek osadnictwa górnośląskiego w Jarząbkowie.

W czerwcu 1892 roku przybyły 22 rodziny z Siołkowic i zabrały się do gospodarki. Nie szło im z razu tak jak iść powinno, a przede wszystkim nie było wśród nich zgody. Przez pierwszy rok gospodarowali wspólnie w atmosferze narzekań. Wreszcie jednak przebudowano dotychczasowe zabudowania folwarczne, wybudowano obejścia gospodarskie według górnośląskiego wzoru i stanęła nowa wieś. Odcinała się ona od otoczenia wyglądem ludzi i gospodarstw.

• fragment artykułu dotyczący Jarząbkowa z: Orędownik Wrzesiński 1937.07.17 R.19 Nr81

1930 roku

Artykuł z gazety gnieźnieńskiej ”Lech” opisujący odpusty i remont kościoła w Jarząbkowie.

W niedzielę 10 Sierpnia obchodzić będzie parafia Jarząbkowo swój doroczny odpust Przemienienia Pańskiego po raz pierwszy w nowym a właściwie gruntownie przebudowanym kościele. Kościół w Jarząbkowie, nie wiadomo kiedy erygowany, istniał jak wynika z najstarszych akt wizytacyjnych już przed rokiem 1411 pod wezwaniem św. Marcina Biskupa, a słynął na daleką okolicę jako cudowne miejsce, do którego ongiś w dzień odpustu Przemienienia Pańskiego liczne podążały pielgrzymki. W ciągu wieków kilkakrotnie przebudowywany, zmienił kościół jarząbkowski od ostatniej wizytacji biskupie, która się odbyła 20 czerwca 1927 roku zupełnie swój dotychczasowy wygląd. Stosownie do rozporządzenia Ks. Biskupa Laubitza z Gniezna z dnia 23 czerwca 1928 roku, przystąpił Ks. Maksymilian Mrugas ówczesny proboszcz w Niechanowie obecnie w Czerniejewie, mianowany po rezygnacji Ks. proboszcza Fiebiga, administratorem parafii Jarząbkowskiej, do gruntownej przebudowy kościoła na podstawie projektu p. radcy Cybichowskiego z Poznania. Po usunięciu wewnętrznych, szpecących filarów posiada dziś kościół nowe piękne sklepienie i jedną wielką, wolną od filarów nawę z boczną przybudówką, w której mieszczą się kapliczka, zakrystia i kruchta. Kościół zyskał nowy, piękny wielki ołtarz, nową ambonę, balustradę i częściowo nowe ławki. W myśl projektu rozpoczęto budowę wieży nad wejściem głównym, którą za administracji ks. prob. Mrugasa doprowadzono do głównego gzymsu. W roku bieżącym podjęto dalsze prace około budowy kościoła, a mianowicie przeprowadzono remont wewnętrznego urządzenia, otynkowano kościół na zewnątrz i dokończono wieżę. Dnia 12 lipca 1930 r. umocowano na nowej wieży krzyż pozłacany, a w kuli pod nim umieszczono dokumenty z opisem kościoła i monetami polskimi. Pielgrzymom zatem przybywającym dnia 10 sierpnia do Jarząbkowa, by u stóp cudownego ołtarza Przemienienia Pańskiego szukać łask i pociechy, przedstawi się kościół Jarząbkowski w nowej szacie.

• Lech. Gazeta Gnieźnieńska: codzienne pismo polityczne dla wszystkich stanów 1930.08.09 R.32 Nr183

1930 roku

Wieś liczy 402 mieszkańców. We wsi działalność gospodarczą prowadzą:

• Kolonialne artykuły – Szewczyk J.
• Kołodziej – Walczak K.
• Kooperatywy kredytowe – Kasa rolnicza Sp. z n.o.
• Koszykarze – Kałuża M. i Macioszek P.
• Kowal – Biadasz F.
• Murarze – Kałuża F i Kałuża W.
• Ogrodnicze zakłady – Napierała S.
• Piekarz – Szewczyk J.
• Rzeźnik – Kowalczyk F.
• Siodlarze i rymarze – Fabis F. i Fabis W.
• Stolarz – Nowak M.
• Szewc – Stachowiak.
• Ślusarz – Malak F.
• Wiatraki – Nowaczyk B. i Szymkowiak J.
• Wyszynk trunków (gospoda) – Stefański F.

Na podstawie. Księga adresowa Polski 1930 rok.

4 Września 1932 roku

Poświęcenia sztandaru miejscowego kółka rolniczego.

W tym czasie kółko liczy 45 członków a jego prezesem jest p. Wojciech Cichocki z Żółcza. Kółko rolnicze w Jarząbkowie zostało założone 32 lata wcześniej przez A. Brzeskiego z Mierzewa.

• Lech.Gazeta Gnieźnieńska: codzienne pismo polityczne dla wszystkich stanów. Dodatki: tygodniowy „Lechita” i powieściowy oraz dwutygodnik „Leszek” 1932.09.11 R.33 Nr209

26 Marca 1938 roku

Otwarcie ochronki w Jarząbkowie.

Dzięki staraniom prezeski Kółka Włościanek p. Malakowej została w Jarząbkowie w salce parafialnej otwarta ochronka dla dzieci niezamożnych rodziców. Na razie do ochronki zapisało się 20 dzieci.

• Orędownik Wrzesiński 1938.03.26 R.20 Nr36

Przed 24 Listopadem 1938 roku

Utworzenie chóru kościelnego.

Pod przewodnictwem p. Bernata odbyło się organizacyjne zebranie Chóru Kościelnego. Po przedstawieniu statutu z miejsca zapisało się 26 osób. Zarząd ukonstytuował się następująco: prezes p. Cz. Wichliński z Czechowa, sekretarz p. T. Sylia, skarbniczka p. K. Stachowiakówna. Składkę miesięczną uchwalono w wysokości 10 gr.

• Lech.Gazeta Gnieźnieńska: codzienne pismo polityczne dla wszystkich stanów. Dodatki: tygodniowy „Lechita” i powieściowy oraz dwutygodnik „Leszek” 1938.11.24 R.38 Nr269

II wojna światowa

Kościół zamieniony przez Niemców na magazyn.

1960 roku

Kościół na nowo konsekrowany przez biskupa L. Bemackiego.

We wcześniejszych latach kościół został odrestaurowany i polichromowany według projektu Bartłomieja Kurki.

Legenda:

• Odległość podana jest od rynku w Gnieźnie do centrum opisywanej miejscowości.
• Dane statystyczne miejscowości pochodzą ze strony internetowej: Polska w liczbach.